Otyłość stała się jednym z najbardziej niebezpiecznych problemów zdrowotnych współczesnego świata. Z każdym rokiem dotyka coraz większego odsetka populacji również w Polsce. Rozwój technologii zaważył na zmianie stylu życia i skierował człowieka go ku niezdrowym nawykom żywieniowym. Choć otyłość sama w sobie jest dużym obciążeniem dla organizmu człowieka, wpływa również na inne jednostki chorobowe, takie jak cukrzyca, niedokrwistość serca, a nawet nowotwory.
Otyłość a nadwaga
Choć te dwa terminy odnoszą się do masy ciała, nie są ze sobą tożsame. Obie przypadłości definiuje nadmierne nagromadzenie się tkanki tłuszczowej. Kluczowa rolę w ich rozróżnieniu ma wskaźnik BMI. Nadwaga występuje wówczas, gdy wartość BMI jest równa lub przekracza 25 kg/m2. Otyłość określa się natomiast zgodnie z trzystopniową skalą:
- otyłość I stopnia, kiedy BMI osiąga wynik powyżej 30 kg/m2,
- otyłość II stopnia, kiedy BMI stanowi wynik wyższy niż 35 kg/m2,
- otyłość III stopnia (określany jako chorobliwa lub patologiczna), kiedy BMI wynosi więcej niż 40 kg/m2.
Przyczyny nadwagi i otyłości
- przyczyny o podłożu biologicznym
Czynniki biologiczne otyłości są bardzo zróżnicowane. Wśród nich wskazuje się na podłoże genetyczne, środki farmakologiczne zaburzające pracę układu metabolicznego oraz uwarunkowania klimatyczne. Najbardziej znaczącą rolę wśród nich odgrywają jednak uwarunkowania genetyczne. Szacuje się, że aż 33% wszystkich współczesnych otyłości są dziedziczne. Jeżeli u jednego z rodziców występuje problem otyłości, 4-5 krotnie wzrasta prawdopodobieństwo, że przypadłość ta będzie dotyczyć także dziecka. W rodzinach, w których obojga rodziców dotyka omawiane schorzenie, ryzyko otyłości u dzieci wzrasta aż 16-krotnie. Warto jednak podkreślić, że dziedziczenie otyłości przez kolejne pokolenia związane jest ściśle ze skłonnościami do otyłości, nie zaś z przekazywaniem tej choroby w momencie zapłodnienia.
Otyłość może być spowodowana również nieprawidłowościami natury klinicznej, takimi jak zaburzenia gospodarki hormonalnej, problemy z tarczycą, neuroinfekcje, niedobór testosteronu, zespół policystycznych jajników, a także nowotwory. Szukając przyczyn otyłości, warto sprawdzić, czy wśród zażywanych leków są: estrogeny, progesteron, insulina i glikokortykosteroidy, leki przeciwdepresyjne lub przeciwpadaczkowe. Mają one bowiem znaczący wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Mogą zaburzać gospodarkę wodno-elektrolitową, hormonalną bądź lipidową, jak również wywoływać ciągłe uczucie głodu i powodować uczucie zmęczenia, obniżając tym samym poziom aktywności fizycznej.
- przyczyny o podłożu psychologicznym
Literatura rozprawiająca na temat otyłości uwarunkowanej psychologicznie wskazuje na kilka istotnych źródeł problemu: trudności w radzeniu sobie z emocjami i w wyrażaniu ich, nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresowych oraz niekorzystne przekonania i oczekiwania względem własnej osoby. Zmienne behawioralne, wynikające z nadwagi sprawiają, że ludzie otyli częściej myślą o tym ile jedzą, ile ważą i jak wyglądają. Niskie poczucie własnej wartości i brak samoakceptacji wpływają na ich niezdrową relację z jedzeniem. Nieumiejętność radzenia sobie z problemami może motywować do zajadania złych emocji i niczym w błędnym kole, powodować poczucie winy, a w raz z nim ponowne podjadanie.
- przyczyny o podłożu środowiskowym
Otyłość u dzieci wynika głównie z przyczyn środowiskowych. Mowa tu głównie o naśladownictwie rodziców, którzy nie przywiązują wystarczającej uwagi do zdrowej i zbilansowanej diety. Żołądek, który od najmłodszych lat uczony jest przyjmować zbyt duże ilości pokarmów, w przyszłości również będzie żądać nadmiernej ilości pożywienia. Brak odpowiedniej wiedzy, przekazywanej młodym pokoleniom, to kwestia, która w ostatnich latach uległa znacznej poprawie. Nadal jednak zbyt mało osób orientuje się, jakie jest ich zapotrzebowanie kaloryczne i dostarcza sobie wraz z pożywieniem nadmiar energii.
Wśród czynników środowiskowych wskazuje się także na rozwój technologii. Dostęp do Internetu, telewizji, a nawet zmechanizowanych środków transportu, doprowadziły do dużego spadku codziennej aktywności fizycznej człowieka. Tzw. “siedzący tryb życia” to poważna bolączka, z której skutkami obecnie mierzą się nawet dzieci. Bez wątpienia, nie pomaga również polityka marketingowa przemysłu spożywczego, który zachęca do niezdrowej żywności za pomocą reklam, pomysłowych opakowań i dodatkowych gratyfikacji.
Otyłość brzuszna
To najczęściej występująca otyłość u mężczyzn. Nazywana jest także otyłością typu jabłko, ponieważ brzuch przybiera wówczas kształt pękatego jabłka. U kobiet otyłość częściej przybiera formę gruszki, gdyż tkanka tłuszczowa przybiera głównie w okolicy bioder i pośladków. Aby ocenić, z którym typem przypadłości mamy do czynienia, konieczne jest obliczenie wskaźnika WHR. Liczymy go poprzez podzielenie obwodu talii (cm) przez obwód bioder (cm). U kobiet wynik wskazujący na otyłość brzuszną jest większy niż 0,85, u mężczyzn zaś większy niż 0,9.
Otyłość w ciąży
Problem otyłości w ciąży jest trudnym tematem i stanowi wyzwanie dla współczesnej medycyny ginekologii i położnictwa. To niebezpieczny czynnik ryzyka, gdyż skutkować może niemal każdym powikłaniem, takim jak: poród przedwczesny lub poronienie, cukrzyca ciążowa lub wystąpienie wad wrodzonych u maleństwa. W przypadku kobiet z otyłością odradza się przybieranie na masie podczas ciąży. Co więcej, zaleca się obniżenie masy ciała. Otyłość poniżej 35 kg/m2 nie wpływa na zmniejszoną płodność. Kobiety otyłe planujące zajść w ciążę, powinny jednak zadbać o to, aby ich wskaźnik BMI osiągnął wynik poniżej 30, co ułatwi przeprowadzenie wszelkich badań diagnotycznych w ciąży. Dodatkowo przed ciążą powinny przejść szereg badań, takich jak:
- tolerancja glukozy
- wskaźnik insulinoodporności
- poziom TSH
- ocena profilu lipidowego ( w tym poziom cholesterolu i trójglicerydów).
Wskazane jest, aby kobiety z nadwagą i otyłością udały się do lekarza, kiedy tylko zaczną planować powiększanie rodziny. Dzięki temu możliwe będzie znaczne obniżenie poziomu ryzyka związanego z rozwojem płodu i zapobiegnięcie potencjalnym komplikacjom.
