Celiakia – czym jest i jak się objawia?
Celiakia to przewlekła choroba, w której spożywanie glutenu – białka obecnego w pszenicy, jęczmieniu i życie – wywołuje reakcję autoimmunologiczną uszkadzającą kosmki jelitowe.
Objawy celiakii
Objawy celiakii są różnorodne i mogą obejmować zarówno układ pokarmowy, jak i inne narządy.
Układ pokarmowy:
- Przewlekła biegunka,
- Wzdęcia i bóle brzucha,
- Utrata masy ciała,
- Objawy zespołu jelita drażliwego (IBS),
- Nawracające zapalenie trzustki.
Niedobory:
- Niedokrwistość (niedobór żelaza, kwasu foliowego, witamin A, B, D i E),
- Przedwczesna osteoporoza.
Neurologiczne i psychiczne:
- Neuropatia obwodowa,
- Depresja, lęk,
- Mgła mózgowa (problemy z koncentracją i pamięcią).
Skórne:
- Zapalenie opryszczkowate skóry (charakterystyczna wysypka).
Inne:
- Podwyższony poziom enzymów wątrobowych,
- Zmęczenie.
Celiakia może występować także w formie skąpoobjawowej lub bezobjawowej, co utrudnia diagnozę.
Lab One Revi Flora 60kaps-KLIKNI TUTAJ
Diagnostyka celiakii: Krok po kroku
1. Badania serologiczne
Podstawowym krokiem diagnostycznym są badania krwi w kierunku obecności specyficznych przeciwciał:
- Przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej (tTG-IgA): najczęściej stosowane,
- Przeciwciała przeciw endomysium (EMA-IgA): bardziej specyficzne, ale mniej czułe,
- Przeciwciała przeciw deamidowanym peptydom gliadyny (DGP-IgA i DGP-IgG): przydatne u pacjentów z niedoborem IgA.
2. Biopsja jelita cienkiego
W przypadku pozytywnych wyników badań serologicznych przeprowadza się biopsję jelita cienkiego. Ocena zmian w kosmkach jelitowych odbywa się według skali Marsha:
- Marsh 0: prawidłowa błona śluzowa,
- Marsh 1: naciek limfocytów bez zaniku kosmków,
- Marsh 2: rozrost krypt jelitowych,
- Marsh 3a–3c: zanik kosmków (od łagodnego do całkowitego).
3. Diagnostyka różnicowa
Celiakię należy odróżnić od innych schorzeń, takich jak:
- Zespół jelita drażliwego (IBS),
- Przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO),
- Choroby zapalne jelit (IBD),
- Mikroskopowe zapalenie jelit,
- Niewydolność trzustki.
Różnice między celiakią, alergią a nadwrażliwością na gluten
- Celiakia: Autoimmunologiczna reakcja na gluten, powodująca uszkodzenie kosmków jelitowych.
- Alergia na pszenicę: Reakcja alergiczna na białka pszenicy, w tym gluten.
- Nadwrażliwość na gluten: Objawy podobne do celiakii, ale bez uszkodzenia jelit i obecności przeciwciał.
BioTechUSA Iso Whey Zero 500g-KLIKNIJ TUTAJ
Leczenie celiakii: Co mówią wytyczne ACG na 2024 rok?
1. Dieta bezglutenowa
Ścisła dieta bezglutenowa przez całe życie to jedyna skuteczna metoda leczenia. Oznacza eliminację:
- Pszenicy,
- Żyta,
- Jęczmienia,
- Produktów przetworzonych z ich dodatkiem.
Owies bezglutenowy jest zalecany, ale należy monitorować reakcję organizmu, gdyż u niektórych pacjentów może wywoływać objawy.
2. Unikanie probiotyków
Wytyczne ACG jasno wskazują, że probiotyki nie są zalecane, ponieważ brak dowodów na ich skuteczność w leczeniu celiakii.
3. Monitorowanie stanu zdrowia
- Raz w roku: Próby wątrobowe, ocena przestrzegania diety,
- Rok po diagnozie: Badanie w kierunku osteoporozy,
- Ocena niedoborów: Witamina D, B12, A, E, żelazo, cynk, miedź, kwas foliowy, ferrytyna.
4. Wsparcie psychologiczne
Pacjenci z celiakią często zmagają się z izolacją społeczną, stresem i obniżonym nastrojem. Uwzględnienie wsparcia psychologicznego w leczeniu jest niezwykle ważne.
Co robić, gdy pacjent nie reaguje na dietę bezglutenową?
- Skonsultuj pacjenta z dietetykiem, aby ocenić przestrzeganie diety.
- Ponownie zweryfikuj diagnozę – możliwe, że pacjent cierpi na inne schorzenia, takie jak nadwrażliwość na gluten, IBD czy SIBO.
- Wyklucz powikłania, takie jak chłoniak jelita.
Podsumowanie: Dlaczego wytyczne ACG są ważne?
Nowe wytyczne American College of Gastroenterology dostarczają lekarzom i dietetykom kompleksowych narzędzi do diagnostyki i leczenia celiakii. Kluczowe punkty:
- Dokładna diagnostyka przed rozpoczęciem diety bezglutenowej,
- Regularne monitorowanie zdrowia,
- Ścisła dieta bezglutenowa jako jedyna skuteczna metoda leczenia.
Najczęściej Zadawane Pytania i Odpowiedzi na Temat Celiakii
1. Co to jest celiakia?
Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której spożycie glutenu (białka obecnego w pszenicy, jęczmieniu i życie) prowadzi do uszkodzenia kosmków jelitowych. Może powodować objawy ze strony układu pokarmowego, niedobory składników odżywczych oraz problemy neurologiczne i psychiczne.
2. Jakie są główne objawy celiakii?
Objawy mogą być bardzo zróżnicowane, ale najczęściej należą do nich:
- przewlekła biegunka,
- wzdęcia, bóle brzucha,
- utrata masy ciała,
- niedokrwistość (np. z powodu niedoboru żelaza),
- zmęczenie, depresja, mgła mózgowa,
- przedwczesna osteoporoza,
- zapalenie opryszczkowate skóry.
Niektóre osoby mogą mieć postać bezobjawową lub skąpoobjawową.
3. Jak diagnozuje się celiakię?
Diagnostyka obejmuje:
- Badania serologiczne (np. przeciwciała tTG-IgA lub EMA-IgA).
- Biopsję jelita cienkiego z oceną zmian według skali Marsha (od prawidłowej błony śluzowej do całkowitego zaniku kosmków).
- Diagnostykę różnicową, aby wykluczyć inne schorzenia, takie jak IBS, SIBO czy choroby zapalne jelit.
4. Czy celiakia to to samo co alergia na pszenicę?
Nie, to różne schorzenia:
- Celiakia: Autoimmunologiczna reakcja na gluten, prowadząca do uszkodzenia jelit.
- Alergia na pszenicę: Reakcja alergiczna na białka pszenicy, w tym gluten, objawiająca się np. pokrzywką czy dusznością.
5. Czy nadwrażliwość na gluten to celiakia?
Nie. Nadwrażliwość na gluten (NCGS) objawia się podobnie jak celiakia (np. bólem brzucha, zmęczeniem), ale nie dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych ani nie występują przeciwciała charakterystyczne dla celiakii.
6. Czy dieta bezglutenowa to jedyne leczenie celiakii?
Tak, ścisła dieta bezglutenowa przez całe życie to jedyna skuteczna metoda leczenia celiakii. Oznacza to eliminację pszenicy, jęczmienia i żyta oraz produktów z ich dodatkiem.
7. Czy owies jest bezpieczny dla osób z celiakią?
Owies bezglutenowy jest zalecany w diecie osób z celiakią, ale niektóre osoby mogą reagować na jego białka lub na zanieczyszczenie glutenem podczas produkcji. Należy monitorować reakcję organizmu i unikać owsa w przypadku wystąpienia objawów.
8. Jakie badania warto wykonać u osób z celiakią?
Zaleca się ocenę:
- morfologii krwi (niedokrwistość, ferrytyna),
- poziomów witamin A, D, E, B12,
- poziomu żelaza, cynku, miedzi, kwasu foliowego,
- prób wątrobowych,
- densytometrię (badanie kości) rok po diagnozie w celu oceny osteoporozy.
9. Co zrobić, jeśli objawy nie ustępują mimo diety bezglutenowej?
- Skonsultuj się z dietetykiem, aby ocenić, czy dieta jest odpowiednio przestrzegana.
- Skieruj pacjenta do gastroenterologa w celu ponownej oceny diagnozy.
- Wyklucz inne schorzenia, takie jak nadwrażliwość na gluten, SIBO czy choroby zapalne jelit.
10. Czy probiotyki pomagają w leczeniu celiakii?
Nie, probiotyki nie są zalecane w leczeniu celiakii, ponieważ brak dowodów na ich skuteczność.
