Koenzym Q10 jest jednym z najczęściej suplementowanych składników na świecie, szczególnie przez osoby po 40 roku życia i pacjentów przyjmujących statyny. Problem polega na tym że większość ludzi nie rozumie że Q10 występuje w dwóch formach, ubichinonie i ubichinolu, i że wybór między nimi ma realne znaczenie kliniczne w zależności od wieku, stanu zdrowia i celu suplementacji.
Producenci suplementów często upraszczają przekaz do hasła „ubichinol jest lepszy bo jest aktywny”, co jest półprawdą która może prowadzić do złych decyzji zakupowych. W rzeczywistości obie formy mają swoje miejsce, a zrozumienie biochemii konwersji między nimi pozwala wybrać właściwą formę dla konkretnej sytuacji. Młoda zdrowa osoba może nie potrzebować ubichinolu, podczas gdy 65-latek z niewydolnością serca prawdopodobnie nie uzyska optymalnych korzyści z taniego ubichinonu.
Historia koenzymu Q10 sięga 1957 roku kiedy Frederick Crane po raz pierwszy wyizolował tę cząsteczkę z mitochondriów serca wołowego. Nazwa „ubichinon” pochodzi od łacińskiego „ubique” oznaczającego „wszędzie” bo Q10 występuje we wszystkich komórkach zawierających mitochondria. Numer 10 odnosi się do długości ogona izoprenoidowego który u ludzi składa się z 10 jednostek (u gryzoni dominuje Q9).
Przez wiele lat ubichinon był jedyną dostępną formą suplementacyjną bo ubichinol jest nietrwały i łatwo utlenia się do ubichinonu. Dopiero rozwój technologii enkapsulacji w latach 2000 umożliwił produkcję stabilnych suplementów ubichinolu. Od tego czasu trwa dyskusja (częściowo napędzana marketingiem) o wyższości jednej formy nad drugą.
W tym artykule wyjaśnię Ci dokładnie czym różnią się te dwie formy na poziomie molekularnym i dlaczego ta różnica ma znaczenie. Pokażę Ci dane o spadku biosyntezy Q10 z wiekiem i wyjaśnię dlaczego zdolność do konwersji ubichinonu w ubichinol zmniejsza się wraz ze starzeniem. Omówię wyniki kluczowych badań klinicznych jak Q-SYMBIO i KISEL-10 oraz dam Ci konkretne wskazówki kto powinien wybrać którą formę.
Now Foods CoQ10 200mg 60vkaps-KLIKNIJ TUTAJ
Ubichinon i Ubichinol To Dwie Strony Tej Samej Cząsteczki Ale Funkcje Mają Różne
Ubichinon (CoQ10) to forma utleniona, w której pierścień benzochinonowy ma dwie grupy ketonowe. Ubichinol (CoQ10H2) to forma zredukowana, w której te grupy ketonowe są przekształcone w grupy hydroksylowe poprzez przyjęcie dwóch elektronów i dwóch protonów. Istnieje też trzecia forma pośrednia zwana ubichinolem (semichinonem) z jednym elektronem, ale jest ona nietrwała i ma krótki czas życia.
Te dwie formy pełnią różne funkcje biologiczne. Ubichinon jest niezbędny do produkcji ATP w mitochondrialnym łańcuchu transportu elektronów. W kompleksach I i II łańcucha oddechowego ubichinon przyjmuje elektrony i zostaje zredukowany do ubichinolu. Następnie ubichinol oddaje te elektrony do kompleksu III i wraca do formy ubichinonu. Ten ciągły cykl redoks jest fundamentem oddychania komórkowego i produkcji energii.
Ubichinol natomiast pełni funkcję antyoksydacyjną. Jest jedynym rozpuszczalnym w tłuszczach antyoksydantem który organizm ludzki może syntetyzować endogennie. Ubichinol chroni błony komórkowe i lipoproteiny przed peroksydacją lipidów, regeneruje witaminę E (α-tokoferol) do jej aktywnej formy, i neutralizuje wolne rodniki bezpośrednio. We krwi około 90-95% koenzymu Q10 występuje w formie ubichinolu bo to tam potrzebna jest ochrona antyoksydacyjna lipoprotein.
W komórkach i tkankach proporcje są inne i zależą od aktywności metabolicznej. Serce – gdzie zapotrzebowanie na energię jest ogromne, znaczna część Q10 jest w formie ubichinonu uczestniczącego w produkcji ATP. W błonach komórkowych i lizosomalnych dominuje ubichinol pełniący funkcję antyoksydacyjną.
Warto wspomnieć o roli Q10 w innych procesach metabolicznych poza łańcuchem oddechowym. Q10 jest kofaktorem dla dehydrogenazy dihydroorotanowej (DHODH), enzymu uczestniczącego w biosyntezie pirymidyn de novo. Oznacza to że niedobór Q10 może upośledzać syntezę zasad azotowych potrzebnych do produkcji DNA i RNA. Q10 uczestniczy też w metabolizmie kwasów tłuszczowych (β-oksydacja) i aminokwasów, w metabolizmie siarczków i w funkcji lizosomów.
Biosynteza Q10 Spada z Wiekiem i w 65 Roku Życia Masz Połowę Tego Co w 25
Całkowita pula Q10 w organizmie dorosłego człowieka wynosi około 2 gramy. Z czego około 500 mg musi być codziennie uzupełniane przez syntezę endogenną i dietę. Dieta dostarcza tylko około 5 mg dziennie nawet przy bardzo starannym doborze produktów bogatych w Q10 (serce, wątroba, tłuste ryby, oleje roślinne). Żeby uzyskać 100 mg Q10 z diety musiałbyś zjeść około 1.5 kg wołowiny lub 3 kg sardynek dziennie, co jest oczywiście niepraktyczne.
Najwyższe stężenia Q10 występują w tkankach o największym zapotrzebowaniu energetycznym: sercu, nerkach, wątrobie i mięśniach szkieletowych. Serce zawiera najwięcej Q10 bo kurczy się nieustannie przez całe życie i wymaga ciągłej produkcji ATP. Spadek poziomu Q10 w mięśniu sercowym koreluje z nasileniem niewydolności serca w badaniach klinicznych.
Problem z wiekiem nie polega tylko na zmniejszonej syntezie Q10 ale również na zmniejszonej zdolności do konwersji ubichinonu w ubichinol. Enzymy reduktazy NADH/NADPH które przeprowadzają tę konwersję tracą aktywność z wiekiem. Dodatkowo u starszych osób zwiększona jest produkcja reaktywnych form tlenu. One właśnie szybciej utleniają ubichinol z powrotem do ubichinonu.
Badania na ludzkich fibroblastach skórnych od osób w wieku od 1 do 103 lat wykazały wyraźne zmiany funkcji mitochondriów związane z wiekiem, w tym zdolności do fosforylacji oksydacyjnej, syntezy białek mitochondrialnych, oddychania i sprzęgania oddychania z syntezą ATP. Te zmiany korelują ze spadkiem poziomu Q10 w tkankach.
Ciekawym zjawiskiem jest że u długowiecznych osób (stulatków) poziom Q10 we krwi jest często wyższy niż u osób w wieku 70-80 lat. To może sugerować że zachowana funkcja mitochondrialna. Poziom Q10 są markerami lub czynnikami zdrowego starzenia. Oczywiście nie wiadomo czy to wyższy Q10 przyczynia się do długowieczności czy jest po prostu markerem dobrego zdrowia metabolicznego.
Yango Enzymy Trawienne 60vkaps-KLIKNIJ TUTAJ
Statyny Blokują Syntezę Q10 Bo Dzielą Ten Sam Szlak Biochemiczny z Cholesterolem
Statyny (atorwastatyna, simwastatyna, rosuwastatyna i inne) są jednymi z najczęściej przepisywanych leków na świecie ze względu na ich skuteczność w obniżaniu cholesterolu LDL i redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego. Działają przez hamowanie enzymu reduktazy HMG-CoA, który jest kluczowym enzymem szlaku mewalonianowego.
Problem polega na tym że szlak mewalonianowy produkuje nie tylko cholesterol ale również izoprenoidowy ogon koenzymu Q10, dolichol (niezbędny do glikozylacji białek), i grupy prenylowe używane do modyfikacji białek sygnałowych. Hamując reduktazę HMG-CoA statyny obniżają syntezę wszystkich tych produktów, nie tylko cholesterolu.
Badania wykazały że stężenie Q10 w surowicy i mięśniach spada znacząco u pacjentów przyjmujących statyny. Meta-analiza badań randomizowanych wykazała zmniejszenie stężenia Q10 zarówno w surowicy jak i w mięśniach szkieletowych po terapii statynami. Polimorfizmy w genie COQ2 (kodującym enzym syntezy Q10) są silnie związane z występowaniem miopatii statynowej. Sugeruje że niedobór Q10 jest jednym z mechanizmów bólów mięśniowych u pacjentów na statynach.
Objawy mięśniowe związane ze statynami (SAMS – Statin-Associated Muscle Symptoms) obejmują ból mięśni, osłabienie, skurcze i zmęczenie mięśniowe. Częstość występowania waha się od poniżej 1% w badaniach sponsorowanych przez przemysł farmaceutyczny do 10-25% w niezależnych badaniach klinicznych i nawet 60% w niektórych badaniach obserwacyjnych.
Aktualna meta-analiza 12 randomizowanych badań kontrolowanych (575 pacjentów) wykazała że suplementacja Q10 istotnie zmniejsza objawy mięśniowe związane ze statynami takie jak ból mięśni, osłabienie, skurcze i zmęczenie. Jednak nie zaobserwowano redukcji poziomu kinazy kreatynowej (CK) we krwi, która jest markerem uszkodzenia mięśni.
Badanie Q-SYMBIO Pokazało 43% Redukcję Zdarzeń Sercowo-Naczyniowych u Pacjentów z Niewydolnością Serca
Q-SYMBIO (SYMptoms, BIomarker status, and long-term Outcome) było międzynarodowym, wieloośrodkowym, randomizowanym, podwójnie zaślepionym, kontrolowanym placebo badaniem. Oceniało skuteczność koenzymu Q10 jako leczenia wspomagającego u pacjentów z przewlekłą niewydolnością serca.
Do badania włączono 420 pacjentów z umiarkowaną do ciężkiej niewydolnością serca (klasa NYHA III lub IV) z 17 ośrodków w Europie, Azji i Australii. Pacjenci zostali losowo przydzieleni do grupy otrzymującej 100 mg Q10 trzy razy dziennie (300 mg łącznie) lub placebo. Jako dodatek do standardowej terapii niewydolności serca (inhibitory ACE, beta-blokery, diuretyki).
Pierwszorzędowym długoterminowym punktem końcowym była częstość poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych (MACE). Obejmowała zgon sercowo-naczyniowy, hospitalizację z powodu pogorszenia niewydolności serca, lub konieczność mechanicznego wspomagania krążenia lub transplantacji serca.
Po dwóch latach obserwacji, MACE wystąpiły u 15% pacjentów w grupie Q10 w porównaniu z 26% w grupie placebo, co stanowi redukcję ryzyka względnego o 43% (hazard ratio 0.50, p=0.003). Śmiertelność sercowo-naczyniowa była o 44% niższa w grupie Q10 (9% vs 16%, p=0.026), a śmiertelność całkowita o 42% niższa (10% vs 18%, p=0.018). Hospitalizacje z powodu niewydolności serca również były istotnie rzadsze w grupie Q10.
Co ważne, poprawa klasy NYHA (czyli subiektywnego nasilenia objawów) była statystycznie istotna po 2 latach, chociaż nie obserwowano różnic w krótkoterminowej ocenie po 16 tygodniach. To sugeruje że korzyści z Q10 rozwijają się stopniowo i wymagają długotrwałego stosowania.
Badacze podkreślili że kluczowe znaczenie miał wybór formulacji Q10 o udokumentowanej biodostępności (Bio-Quinone Q10) i dawka wystarczająca do osiągnięcia stężenia terapeutycznego w surowicy powyżej 3 μg/mL. W poprzednich badaniach które nie wykazały korzyści z Q10, osiągane stężenia były zazwyczaj poniżej 2.5 μg/mL.
Badanie KISEL-10 Wykazało 54% Redukcję Śmiertelności Sercowo-Naczyniowej u Zdrowych Seniorów
KISEL-10 (KISelviksområdet, region Szwecji + 10 od Q10) było randomizowanym, podwójnie zaślepionym, kontrolowanym placebo badaniem. Oceniało ono wpływ suplementacji Q10 w połączeniu z selenem na śmiertelność sercowo-naczyniową u zdrowych starszych osób.
Do badania włączono 443 osoby w wieku 70-88 lat z regionu Kinda w Szwecji. Uczestnicy zostali losowo przydzieleni do grupy otrzymującej. 200 mg Q10 i 200 μg selenu dziennie lub placebo przez 4 lata, a następnie obserwowani przez kolejne lata.
Selen został dodany do interwencji , ponieważ populacja szwedzka ma niskie spożycie selenu z powodu ubogich w selen gleb skandynawskich. Selen jest niezbędny do funkcji selenoprotein w tym peroksydaz glutationowych które współpracują z Q10 w ochronie antyoksydacyjnej.
Po 5 latach obserwacji śmiertelność sercowo-naczyniowa była o 54% niższa w grupie Q10+selen w porównaniu z placebo (5.9% vs 12.6%, p=0.015). Poziom NT-proBNP (marker przeciążenia serca) był znacząco niższy w grupie aktywnej. Poprawa funkcji serca oceniana echokardiograficznie utrzymywała się przez wiele lat po zakończeniu suplementacji.
Co fascynujące, korzyści ze suplementacji utrzymywały się przez ponad 10 lat obserwacji po zakończeniu 4-letniej interwencji. W 12-letniej obserwacji śmiertelność sercowo-naczyniowa pozostawała istotnie niższa w grupie która otrzymywała Q10+selen. To sugeruje że suplementacja mogła mieć efekt modyfikujący przebieg starzenia się układu sercowo-naczyniowego.
Mechanizm synergii między Q10 a selenem jest dobrze uzasadniony biochemicznie. Selen jest niezbędny do syntezy selenoprotein, w tym peroksydazy glutationowej (GPx) która regeneruje zredukowany glutation z utlenionej formy. Glutation z kolei uczestniczy w regeneracji ubichinolu. Bez odpowiedniej ilości selenu ta kaskada regeneracyjna jest upośledzona i ubichinol jest szybciej utleniany.
Problem z Biodostępnością Ubichinolu To Niestabilność i Konwersja w Żołądku
Tu dochodzimy do kontrowersyjnego tematu który generuje wiele dezinformacji marketingowej. Producenci ubichinolu często twierdzą że ich forma jest „8x lepiej wchłaniana” lub „bardziej aktywna” niż ubichinon. Rzeczywistość jest bardziej złożona.
Ubichinol jest formą zredukowaną która jest nietrwała i podatna na utlenianie. Badania laboratoryjne wykazały że ubichinol w kapsułkach pozostaje relatywnie stabilny. Wewnątrz kapsułki żelatynowej, ale szybko utlenia się do ubichinonu po kontakcie z powietrzem. W kwaśnym środowisku żołądka (pH 2.2), i w zasadowym środowisku dwunastnicy (pH 8.2).
Prosty test: jeśli przebij kapsułkę ubichinolu i wyciśniesz zawartość, mlecznobiała ciecz oznacza że Q10 jest nadal w formie ubichinolu. Pomarańczowa ciecz oznacza że ubichinol już utlenił się do ubichinonu.
Badania na psach przeprowadzone przez Dr. Williama Judy z SIBR Research wykazały że ubichinol z suplementów jest konwertowany do ubichinonu w żołądku i jelicie cienkim przed wchłonięciem. Wchłanianie zachodzi w formie ubichinonu. Dopiero po przejściu do limfy ubichinon jest redukowany z powrotem do ubichinolu i w tej formie wchodzi do krwiobiegu.
Oznacza to że przy przyjmowaniu ubichinolu zachodzą dwie konwersje: ubichinol→ubichinon (w żołądku) i ubichinon→ubichinol (w limfie). Przy przyjmowaniu ubichinonu zachodzi tylko jedna konwersja: ubichinon→ubichinol (w limfie). Teoretycznie oznacza to że ubichinon wymaga mniej przekształceń.
Jednak badania porównawcze biodostępności dają mieszane wyniki. Badanie z 2009 roku u osób powyżej 60 lat (Evans i współpracownicy) wykazało istotnie wyższą biodostępność ubichinolu niż ubichinonu. Podobnie badanie z 2018 roku u mężczyzn powyżej 55 lat (Zhang i współpracownicy) wykazało że ubichinol skuteczniej podnosił poziom Q10 w osoczu niż ubichinon.
Omega Promaker Omega 3-6-9 90caps-KLIKNIJ TUTAJ
Dla Kogo Ubichinon a Dla Kogo Ubichinol – Praktyczne Wskazówki
Ubichinon jest odpowiedni dla osób młodych i zdrowych (poniżej 40 roku życia) które suplementują Q10 prewencyjnie lub dla wsparcia wydolności fizycznej. U młodych osób zdolność konwersji ubichinonu do ubichinolu jest zachowana, a ubichinon jest tańszy i bardziej stabilny. Dawka 100-200 mg dziennie przyjmowana z posiłkiem zawierającym tłuszcze jest zazwyczaj wystarczająca.
Ubichinon był też formą użytą w kluczowych badaniach klinicznych Q-SYMBIO i KISEL-10 które wykazały redukcję śmiertelności. To ważna informacja bo oznacza że mamy solidne dowody na korzyści kliniczne z ubichinonu, podczas gdy ubichinol ma znacznie mniej danych z długoterminowych badań na twarde punkty końcowe.
Ubichinol jest preferowany dla osób starszych (powyżej 55-60 lat) u których zdolność konwersji ubichinonu może być upośledzona. Badania farmakokinetyczne konsekwentnie pokazują lepszą biodostępność ubichinolu w tej grupie wiekowej.
Ubichinol jest również preferowany dla pacjentów z ciężką niewydolnością serca (klasa NYHA III-IV) którzy mają problemy z wchłanianiem i metabolizmem z powodu obrzęków jelitowych i wątrobowych. W jednym badaniu klinicznym u krytycznie chorych pacjentów z niewydolnością serca, suplementacja ubichinolem (średnio 450 mg/dzień) przez 3 miesiące dała 3-krotny wzrost poziomu Q10 w osoczu i 25-50% poprawę funkcji serca.
Ubichinol może być też korzystniejszy dla osób z problemami trawiennymi, chorobami wątroby, lub przyjmujących leki wpływające na metabolizm (choć tu brakuje jednoznacznych danych).
Niezależnie od wybranej formy, kluczowe znaczenie ma jakość formulacji. Biodostępność Q10 jest bardzo zmienna między produktami i zależy od stopnia dyspersji kryształów Q10 w oleju nośnikowym. Brak właściwej dyspersji może zmniejszyć biodostępność nawet o 75%. Warto wybierać produkty od producentów którzy dokumentują biodostępność swoich formulacji.
Pora przyjmowania ma znaczenie. Q10 jest substancją lipofilową i wchłania się znacznie lepiej gdy jest przyjmowany z posiłkiem zawierającym tłuszcze. Badania wykazały ponad 2-krotnie wyższą biodostępność Q10 przyjmowanego z posiłkiem w porównaniu z przyjmowaniem na czczo.
Próg Terapeutyczny 3 μg/mL w Surowicy Jest Kluczowy dla Korzyści Klinicznych
Jednym z najważniejszych wniosków z badań klinicznych Q10 jest koncepcja progu terapeutycznego. Analizy sugerują że stężenie Q10 w surowicy musi przekroczyć około 3 μg/mL żeby uzyskać korzyści kliniczne w chorobach sercowo-naczyniowych.
W badaniach które wykazały poprawę funkcji serca i kliniczne korzyści, średnie stężenia Q10 w surowicy po suplementacji wynosiły 3.25-3.6 μg/mL. W badaniach które nie wykazały korzyści, średnie stężenia były zazwyczaj poniżej 2.5 μg/mL.
To tłumaczy dlaczego niektóre wcześniejsze badania Q10 w niewydolności serca były negatywne. Stosowały zbyt niskie dawki (100-200 mg/dzień) lub formulacje o niskiej biodostępności, które nie podnosiły stężenia w surowicy powyżej progu terapeutycznego.
Osiągnięcie stężenia terapeutycznego zależy od dawki, formulacji, i indywidualnej zdolności wchłaniania. Istnieje znaczna zmienność międzyosobnicza we wchłanianiu Q10, nawet przy tej samej dawce i formulacji. Niektóre osoby potrzebują wyższych dawek żeby osiągnąć ten sam poziom w surowicy.
Dla osób które chcą sprawdzić czy ich suplementacja jest skuteczna, możliwe jest oznaczenie stężenia Q10 we krwi. Prawidłowy poziom u osób niesuplementujących wynosi 0.4-1.0 μg/mL. Przy skutecznej suplementacji poziom powinien wzrosnąć do 2.5-4.0 μg/mL lub wyżej.
Źródła
Mortensen SA, et al. The effect of coenzyme Q10 on morbidity and mortality in chronic heart failure: results from Q-SYMBIO. JACC Heart Failure. 2014.
Alehagen U, et al. Cardiovascular mortality and N-terminal-proBNP reduced after combined selenium and coenzyme Q10 supplementation: a 5-year prospective randomized double-blind placebo-controlled trial among elderly Swedish citizens. International Journal of Cardiology. 2013.
Mantle D, Dybring A. Bioavailability of Coenzyme Q10: An Overview of the Absorption Process and Subsequent Metabolism. Antioxidants. 2020.
Qiu H, et al. Effects of Coenzyme Q10 on Statin-Induced Myopathy: An Updated Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Journal of the American Heart Association. 2018.
Judy WV. The Instability of the Lipid-Soluble Antioxidant Ubiquinol. Integrative Medicine. 2021.
Zhang Y, et al. Ubiquinol is superior to ubiquinone to enhance Coenzyme Q10 status in older men. Food & Function. 2018.
Lopez-Lluch G, et al. Coenzyme Q10 Supplementation in Aging and Disease. Frontiers in Physiology. 2018.
Langsjoen PH, Langsjoen AM. Supplemental ubiquinol in patients with advanced congestive heart failure. Biofactors. 2008.
